Khám phá rượu Sake Nhật Bản: Lịch sử hình thành & Bí quyết sản xuất
Nhắc đến ẩm thực Nhật Bản, nhiều người thường nghĩ ngay đến sushi, sashimi hay trà đạo. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn có một biểu tượng văn hóa không thể bỏ qua: rượu Sake. Vậy sake là gì, vì sao sake Nhật Bản lại trở thành thức uống truyền thống, gắn liền với đời sống cũng như tâm hồn người Nhật? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu từ lịch sử hình thành cho đến quy trình sản xuất sake, qua đó hiểu thêm về giá trị văn hóa mà loại rượu đặc biệt này mang lại.
1. Sake là gì và tại sao trở thành biểu tượng văn hóa Nhật Bản?
Sake (còn được gọi là nihonshu trong tiếng Nhật) là một loại rượu truyền thống được sản xuất bằng cách lên men gạo với sự trợ giúp của men koji và nấm men rượu. Khác với nhiều loại rượu khác trên thế giới, rượu sake Nhật mang hương vị tinh tế, thanh nhẹ, thường có nồng độ cồn dao động từ 14% đến 20%.
Không chỉ đơn thuần là một loại đồ uống, sake còn được xem là biểu tượng văn hóa của người Nhật. Từ xưa, rượu sake xuất hiện trong các nghi lễ tôn giáo, được dùng làm lễ vật dâng thần linh hay vật phẩm chúc phúc. Đến nay, sake tiếp tục hiện diện trong đời sống thường nhật của người Nhật, từ những dịp lễ hội truyền thống cho đến bữa ăn gia đình hay những buổi gặp gỡ bạn bè.
2. Lịch sử rượu Sake: Từ nghi thức tôn giáo đến đời sống thường nhật
2.1. Bắt nguồn từ đâu?
Nguồn gốc của sake có thể truy về hơn 2.000 năm trước, khi người Nhật bắt đầu trồng lúa nước. Trong những ghi chép cổ xưa, sake được đề cập như một thức uống thiêng liêng, dùng trong nghi lễ tôn giáo và lễ hội mùa màng. Ban đầu, quy trình làm sake khá đơn giản và chủ yếu phục vụ nhu cầu cúng bái.
2.2. Thời kỳ nào phổ biến?
Đến thời kỳ Nara (thế kỷ 8), sake nhật bản bắt đầu được sản xuất một cách có tổ chức hơn, đặc biệt trong các đền thờ Thần đạo (Shinto). Lúc bấy giờ, việc nếm rượu sake được coi là “giao tiếp với thần linh”.
Qua thời kỳ Heian (thế kỷ 8 – 12), thương mại rượu sake phát triển mạnh mẽ, các xưởng ủ sake (sake brewery) dần hình thành xung quanh đền chùa. Trong xã hội quý tộc, sake trở thành thức uống cao cấp, biểu trưng cho văn hóa ẩm thực tinh tế.
Từ thời kỳ Edo (thế kỷ 17 – 19), khi kinh tế và giao thương bùng nổ, ngành sản xuất sake thăng hoa và dần lan tỏa rộng khắp Nhật Bản, trở thành thức uống đại chúng.
2.3. Câu chuyện gắn liền với lễ hội và tôn giáo
Rất nhiều lễ hội ở Nhật Bản có sự góp mặt của rượu sake, điển hình như lễ cưới truyền thống (Shinto Wedding) với nghi thức “San-san-kudo” – cô dâu chú rể cùng nhấp 3 ngụm rượu sake tượng trưng cho lời thề ước. Hay trong dịp Tết (Shōgatsu), người Nhật thưởng thức “Toso” – một loại sake thuốc, với mong muốn xua đuổi tà khí, cầu sức khỏe và may mắn.
3. Quy trình sản xuất Sake: Khám phá bí quyết tinh hoa
Một trong những lý do khiến sake trở nên đặc biệt là nhờ quy trình sản xuất sake tinh tế, kết hợp giữa truyền thống lâu đời và công nghệ hiện đại.
3.1. Nguyên liệu chính
• Gạo: Loại gạo dùng để làm sake (Sakamai) thường có hàm lượng tinh bột cao, hạt to. Trước khi ủ, gạo được xay xát để loại bỏ lớp cám bên ngoài, độ xay (polishing rate) càng cao, chất lượng sake càng tinh khiết.
• Nước: Nhật Bản nổi tiếng với nguồn nước tinh khiết chảy từ các dòng suối và sông băng tự nhiên. Chất lượng nước quyết định lớn đến hương vị rượu.
• Men koji: Được làm từ nấm koji (Aspergillus oryzae), có vai trò chuyển hóa tinh bột trong gạo thành đường.
• Men rượu (yeast): Biến đường thành cồn trong quá trình lên men.
3.2. Các bước ủ và lên men
1. Rửa và ngâm gạo: Gạo được vo sạch, ngâm nước với thời gian nhất định để thẩm thấu.
2. Hấp gạo: Gạo sau khi ngâm sẽ được hấp chín, giúp giữ được hương vị và thành phần dinh dưỡng.
3. Chuẩn bị koji: Rải nấm koji lên phần gạo đã hấp, ủ trong điều kiện nhiệt độ, độ ẩm kiểm soát chặt chẽ để tạo ra men koji.
4. Lên men (Moromi): Giai đoạn gạo, men koji và men rượu được trộn chung, ủ trong bồn lớn. Quá trình này kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, nhiệt độ phải được điều chỉnh cẩn thận.
5. Ép, lọc và ủ tiếp: Rượu được ép lọc để tách bã, sau đó ủ thêm một khoảng thời gian nhất định trước khi đóng chai.
3.3. Yếu tố quyết định chất lượng
• Tỷ lệ xay xát gạo: Tỷ lệ càng cao (ví dụ dưới 50%), rượu sake càng có hương vị tinh khiết, thường được xếp vào dòng Ginjo, Daiginjo.
• Chất lượng nước: Người Nhật đặc biệt chú trọng chọn nguồn nước mềm hay cứng tùy vào mục đích tạo hương vị.
• Quá trình lên men: Nhiệt độ phải được kiểm soát chặt chẽ, tay nghề của toji (thợ nấu rượu sake) cũng ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuối cùng.
4. Giá trị văn hóa: Hơn cả một loại rượu
4.1. Sake gắn với ẩm thực
Nhắc đến sake nhật bản, không thể không nói đến ẩm thực Nhật Bản. Sake thường được dùng kèm với sushi, sashimi, hải sản… để làm nổi bật vị tươi ngon của món ăn. Bên cạnh đó, nhiều đầu bếp còn sử dụng sake làm gia vị trong nấu nướng, giúp tăng mùi thơm, giảm độ tanh của thực phẩm.
4.2. Sake trong các lễ hội và phong tục tập quán
Như đã đề cập, rượu sake nhật đóng vai trò quan trọng trong nhiều lễ nghi, sự kiện đặc biệt. Người Nhật tin rằng, cùng nhau uống sake còn là cách chia sẻ niềm vui, gắn kết cộng đồng. Chính vì vậy, sake không chỉ là đồ uống giải trí, mà còn là đại diện cho lòng hiếu khách (omotenashi) – một nét đặc trưng của văn hóa Nhật.
5. Tinh hoa trong từng giọt Sake
Qua hành trình khám phá, chúng ta đã thấy rằng sake không chỉ là một loại rượu để thưởng thức, mà còn mang trong mình tinh hoa văn hóa và lịch sử hàng nghìn năm của xứ sở Phù Tang. Từ lễ nghi tôn giáo, các nghi thức truyền thống đến ẩm thực và giao tiếp hằng ngày, rượu sake đã trở thành một phần không thể tách rời trong đời sống người Nhật.
Trong bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ tiếp tục tìm hiểu về các loại sake phổ biến, cách phân biệt cũng như phương thức lựa chọn sake phù hợp với khẩu vị của từng người. Hãy cùng đón chờ để hiểu rõ hơn về “thế giới sake” đa dạng và phong phú này nhé!